Luchtfoto 1930

De Foto

Op een dag in 2003 deed de foto een beroep op de verbeelding. Hij lag op het Stadskantoor en kwam onder ogen van een paar ondernemende mensen. Die watertoren stond er nog - leeg - en kon weer in gebruik worden genomen. Als hotel bijvoorbeeld: slapen in een opslagplaats voor water. Het terrein eromheen, waar eens water stond zoals op de foto, kon weer worden open gegooid. Het riviertje de Vlij kon worden doorgetrokken, de oude toestand hersteld. Het nieuwere pompgebouw ernaast, uit 1942 en dus niet zichtbaar op de foto, was de passende omgeving van een restaurant en een markt. (FB)

Uit: De watertorens van Dordrecht en Dubbeldam

Een watertoren aan het Wantij

Op 31 januari 1881 leverden directeur J.A. van der Kloes van gemeentewerken en adviserend ingenieur A .G. de Geus hun ontwerp in voor de ‘Hoogdrukwater-leiding te Dordrecht’. Het behelsde de bouw van een complex langs de rivier, waar bezinkvijvers en filterbakken het water zouden zuiveren, voordat het in reinwaterkelders werd gepompt. Te midden van al die waterbakken stond op de tekeningen een fraaie kasteeltoren met een waterreservoir: de Dordtse watertoren.

De bouw en de aanleg zouden 475.000 gulden kosten. De exploitatiekosten bedroegen 41.120 gulden per jaar als de Dordtenaren per dag duizend kubieke meter water zouden verbruiken en 45.100 gulden als dat tweeduizend kubieke meter per dag zou zijn. Dat bedrag kon de gemeente terugverdienen door gezinnen in de stad huur te laten betalen voor de waterleiding. Ook toen al gold de socialistische gedachte dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moesten dragen. De belangrijkste vraag die de stad moest beantwoorden was: waar halen we het drinkwater voor de watertoren vandaan?

Scheikundig onderzoek van dr. G. Post had in 1873 aangetoond dat het water in de Merwede, net boven de Kop van de Staart, het schoonst was. Van der Kloes en De Geus adviseerden de gemeente daar de waterinlaat te maken en de watertoren te bouwen. De gemeenteraad voelde echter niets voor bouwen op dat toen nog ontoegankelijke terrein. Bovendien vond ze het water uit de Biesbosch, dat door het Wantij naar de stad stroomde, schoon genoeg. Op 15 maart 1881 besloot de gemeenteraad tot de aanleg en exploitatie van een ‘Hoogdrukwaterleiding’ aan het Wantij. Dordrecht zou water uit de Biesbosch gaan drinken, zoals dit deel van het Wantij toen heette.

Watertoren in aanbouw, 1882

Een monumentale waterfabriek

Van der Kloes ontwierp de Dordtse watertoren zelf. Later zou de man leraar worden op de Polytechnische school in Delft, de voorloper van de TU. Zijn bouwwerk aan het Wantij wordt nog steeds geroemd door architecten en is uitgeroepen tot rijksmonument.
De bouw startte in 1881 en de toren werd in 1882 opgeleverd. De directeur gemeentewerken ontwierp een 33 meter hoge toren. Het was een zwaar vierkant gebouw met vier achthoekige torentjes die een groot rond waterreservoir inklemmen. In twee torentjes loopt een wenteltrap tussen dienstwoningen en reservoir. Een torentje is bedoeld als schoorsteen voor de rook van de stoommachines die het water vanuit de kelders naar het reservoir pompten. Het andere torentje is bedoeld om water uit te laten als de druk in het reservoir te hoog oploopt. De torentjes zouden in 1938 verdwijnen, toen het reservoir met een metalen koker werd verhoogd.

Het silhouet heeft iets van een kasteeltoren. Onderin de toren bevinden zich de reinwaterkelders. Op de begane grond stonden de machines voor de pompen. Op de verdiepingen daarboven waren vijf woningen van de machinisten gevestigd. Daarboven zit de lekzolder, net onder het reservoir in de top. De ronde ramen op deze zolder dienden ervoor om water uit het reservoir te laten weglopen, als het te vol zat. Nadat in 1908 en 1909 de Oranjelaan was aangelegd zeiden voorbijgangers die het water langs de bakstenen muren naar beneden zagen lopen dan: “De watertoren huilt.”

De ijzeren, ronde bak had in 1882 een inhoud van 500 kubieke meter water. Samen met de vijvers vormde de toren een waterfabriek waar het water uit het Wantij gezuiverd het leidingnet in werd gepompt. De omstandigheden bij de bouw in 1881 en 1882 waren zwaar. Door de hoge waterstanden in de rivieren verzakte het bouwterrein tijdens het ophogen en konden de bezinkvijvers niet tot de gewenste diepte worden uitgegraven. Die vijvers bleken dan ook snel te klein.

In het voorjaar van 1883 kregen Van der Kloes en De Geus kritiek van een speciale commissie. Hoewel de bouw uiteindelijk 535.000 gulden had gekost, 60.000 gulden meer dan begroot, waren ze volgens de commissie te zuinig geweest. Daarom had de waterleiding waarschijnlijk te weinig capaciteit. Ook was het water misschien niet schoon genoeg. De Dordrechtsche Courant bracht speciale bijvoegsels over al het geharrewar uit. Van der Kloes verwees naar het slechte weer en de tijdsdruk om zich te verdedigen. Ondanks alle vertragingen stroomde er op 1 november 1883 officieel zuiver water vanuit de watertoren de Dordtse huizen binnen. Dordrecht had zijn eigen drinkwaterbedrijf. Het opschrift op de zijgevel van de watertoren herinnert aan dit heuglijke moment. Daar staat:
‘De vijand, vaak de schrik van Neêrlands lage gronden.
Heeft hij dit huis betreên.
Vertrekt, als weldoend vriend van zieken en gezonden,
En richt naar Dordt zijn scheren’.

(AO)

De watertoren tijdens de verbouwing in 2006

En verder...

Het boekje ‘De watertorens van Dordrecht en Dubbeldam’ van André Oerlemans uit de serie ‘Verhalen van Dordrecht’ is te koop in de Markt van Villa Augustus. Dit boekje wordt uitgegeven door Stichting Historisch Platform Dordrecht & Stichting Illustre Dordracum.

• € 3,95

Ook in de markt: het boek ‘De tuin van Villa Augustus’ en de film ‘Dit is Villa Augustus’ waarin de geschiedenis van Villa Augustus en haar tuin wordt verteld.

–

Tekst met dank aan Frits Baarda (FB) en André Oerlemans (AO).